Coraz częściej mówi się w szkołach o narastaniu problemu agresji i przemocy wśród dzieci i młodzieży. Następuje wyraźny wzrost liczby agresywnych zachowań uczniów na terenie szkoły. Jeszcze kilka lat temu nie notowano tylu przypadków brutalności. W szkołach było o wiele bezpieczniej. Co jest przyczyną tak nagłego wzrostu agresji wśród dzieci?
Przede wszystkim nie powinno się bagatelizować zjawiska przemocy w szkole. Niestety coraz częściej zdarza się, że pozostaje ona tematem pobocznym. Uczniowie są zastraszeni, nie chcą nikomu powiedzieć o tym, co dzieje się w szkole obawiając się pobicia, wyśmiania lub kradzieży. Wina też leży po stronie rodziców, którzy coraz mniej czasu spędzają ze swoimi dziećmi, w pogoni za karierą i większymi zarobkami. Są często nieobecni, nie mają nawet okazji, żeby dostrzec, że w życiu ich dziecka dzieje się coś złego. Nawet nauczyciele i dyrektorowie szkół potrafią zignorować wszelkie doniesienia o aktach przemocy, jakie mają miejsce na terenie szkoły, bojąc się o opinie i rekomendacje swoich placówek.
Źródła agresji w szkole
Dzieci pod wpływem różnych czynników wyładowują swoją złość na innych, najczęściej poprzez:
– wyśmiewanie słabszych,
– bicie kolegów,
– upokarzanie dziewczynek,
– denerwowanie i podpuszczanie nauczycieli oraz innych pracowników szkoły.
W ostatnim czasie skoncentrowano się na trzech źródłach agresji i przemocy – w rodzinie, w szkole i w środowisku rówieśniczym. Coraz częściej mówi się także o przemocy w środkach masowego przekazu.
1. Wpływ rodziny – nie od dziś zwraca się coraz większą uwagę na negatywne nastawienie rodziców do wychowania dzieci, brak ciepła i bliskich więzi, przyzwolenie na zachowania agresywne czy metody wychowawcze oparte na sile. Rodzice, którzy własnym przykładem wskazują na użycie siły jako jedynej formy rozwiązywania konfliktów, z pewnością tym samym uczą swoich pociech złego zachowania. Rodzice nie pozwalają, aby ich dzieci były źle traktowane, ale nie są skorzy do racjonalnego rozwiązania sprawy. Stawiają raczej na polecenia: „bądź mężczyzną”, „oddaj mu”, „pamiętaj, że masz ręce”. Dzieci stają się agresywne również, gdy napotykają wiele zakazów i ograniczeń, a także, gdy wydaje im się, że utraciły miłość rodziców. Poczucie porzucenia rodzi brak poczucia bezpieczeństwa i lęk, który jest źródłem agresji. Szczególnie agresywne są dzieci mające brutalnych i agresywnych rodziców. Takie postępowanie prowadzi do: pochwalania przemocy, co prowadzi do utrwalania tego negatywnego wzoru zachowania; do agresywnego zachowania dziecka wobec innych; jest przyczyną lęku i strachu; powoduje złość i chęć rewanżu na innych.
2. Wpływ szkoły – powinna być ona miejscem przyjaznym uczniom, w którym będą się czuły bezpiecznie. Niestety coraz częściej dochodzi do sytuacji, że jest źródłem lęku, frustracji i osłabienia poczucia wartości dziecka. Źródła agresji tkwiące pod wpływem szkoły mogą być spowodowane np.:
– negatywnymi relacjami pomiędzy nauczycielami a uczniami,
– niepowodzeniami w nauce,
– ocenami szkolnymi,
– systemem kar stosowanych przez nauczycieli,
– brakiem akceptacji odczuwanym przez uczniów,
– niedocenieniem wykonanej pracy,
– pośpiechem,
– nadmiernym wymaganiom,
– przewagą funkcji dydaktycznej,
– przepełnionymi klasami.
W niektórych przypadkach szkoła zaburza indywidualną osobowość uczniów, szczególnie tych wrażliwych i skrytych w sobie. Może prowadzić to w dziecku do nasilenia lęku i agresji wobec szkoły i wszystkiego, co jest z nią związane, nawet wobec kolegów z klasy, nauczycieli, pozostałych pracowników oraz przedmiotów znajdujących się w szkole.
3. Wpływ środowiska rówieśniczego – wśród dzieci do najczęściej zauważanych przejawów agresji należy agresja fizyczna, słowna i psychiczna, czyli mobbing. Ofiara wówczas jest narażona na negatywne działania ze strony kolegi lub grupy rówieśników, takie jak groźby, wyzwiska, popchnięcia, ograniczenie wolności, intrygi, wykluczenie z grupy, izolowanie itd. Charakterystyczną cechą mobbingu jest to, że ofiara jest zawsze słabsza pod względem fizycznym lub psychicznym.
Oglądanie przemocy w internecie, telewizji, obserwowanie jej w życiu realnym lub uczestniczenie w grach komputerowych ze wzmożoną agresją, prowadzi do zwiększania zachowań agresywnych, szczególnie wśród dzieci i młodzieży. Działa w tym przypadku psychologiczny mechanizm, czyli uczenie się przez naśladowanie, wzmożenie negatywnych myśli i wspomnień, a także osłabienie norm i wzrost tolerancji wobec agresji. Należy też wziąć pod uwagę, że przemoc w „bajkach” i filmach dla dzieci jest bardziej ekspresyjna. Mniej posługuje się wówczas słowem, za to bardziej obrazem. Częściej niż w programach dla dorosłych towarzyszy jej widoczny gniew. Co chwilę widzi się tam bijatyki, wypadki, krew, po czym bohater wstaje i żyje dalej. To właśnie jest najbardziej niebezpieczne, bo sceny agresji są sfałszowane. Ofiara nie ponosi nigdy jej konsekwencji. Nie widać jej bólu i cierpienia. Dzieci, szczególnie małe, uczą się takich zachowań i są często zdziwione, gdy ich ofiara zachowuje się inaczej niż w bajce.
Jak poradzić sobie z problemem agresji u dziecka?
Niestety jest wiele okoliczności w domu rodzinnym, szkole, grupie rówieśniczej, w których dziecko uczy się, czy to poprzez swoje własne doświadczenie, czy obserwowanie innych, iż przemoc i agresja mogą pomóc w osiągnięciu pożądanego przez nie celu. Jeżeli dodatkowo dzieci dostają przyzwolenie, akceptację czy wręcz nagrodę od dorosłych na zachowania agresywne to zdecydowanie wpływa to na rozwój u nich agresji i przemocy. Co gorsza, dzieci myślą wówczas, że robią dobrze.
Zapobieganie przemocy wśród dzieci i młodzieży jest trudne i złożone, wymaga czasu, nakładów finansowych i zaangażowania różnych instytucji. Młodzi ludzie uczą się przemocy w ciągu wielu lat i z różnorodnych źródeł. Zatem powinno się od najmłodszych lat wpajać im właściwe wzorce postępowania. Zarówno dotyczy to szkoły, jak i środowiska rodzinnego. Dorośli powinni uczyć młodych ludzi różnych sposobów wyrażania swoich emocji i ich kontrolowania. Wymaga to jednak poświęcenia czasu i zaangażowania.