Czym jest gaslighting i jak działa?

Podstawą zdrowia psychicznego jest właściwe rozumienie rzeczywistości, rejestrowanie faktów i wydarzeń, które przytrafiły się nam w życiu.

Wyobraź sobie, że żyjesz z osobą, która codziennie podważa racjonalność Twojego postrzegania świata. Wmawia Ci, że to, co pamiętasz, jest nieprawdziwe. Wmawia Ci, że wymyślasz rzeczywistość dookoła i co najgorsze, wierzysz w to, co sama stworzyłaś. Żyjąc w takiej relacji przez jakiś czas, zaczynasz powoli kwestionować to, czy na pewno nie postradałaś zmysłów. Brzmi znajomo? Jeśli tak, to prawdopodobnie jesteś ofiarą okropnej manipulacji zwanej przez psychologów gaslighing.

Gaslighting – co to właściwie jest?

Nazwa tej formy manipulacji pochodzi od wybitnego filmu George’a Cukor’a „Gaslight”, który w języku polskim otrzymał nazwę „Gasnący płomień”. Ten mistrzowski dramat psychologiczny został doceniony nie tylko przez środowisko kinematograficzne, lecz także środowisko psychologów i psychiatrów, którzy krótko po premierze przypisali termin gaslightingu bezwzględnej formie manipulacji.

Na czym polega gaslighting?

Gaslighting to forma przemocy psychicznej stosowana przez osobę bądź grupę, która prowadzi ofiarę do kwestionowania własnego zdrowia psychicznego. Ofiara gaslightingu zaczyna wierzyć w to, że być może jej zapamiętanie zdarzeń jest omylne lub co gorsza, ma jakieś halucynacje. W długotrwałej relacji może to prowadzić do poważnych zaburzeń psychicznych.

Manipulant przeważnie jest osobą bardzo inteligentną, co pozwala mu zrozumieć dokładnie, w jaki stan emocjonalny może wprowadzić swoją ofiarę fałszywymi oskarżeniami. Celem gaslightingu jest zdobycie władzy nad ofiarą, która będzie kwestionować swoją wersję wydarzeń, a za słuszną będzie uważać wersję zdarzeń oprawcy.

Ta okropna technika manipulacji bardzo często jest wykorzystywana przez psychopatów oraz osoby z osobowością narcystyczną, które są przekonane o własnej wyjątkowości i dążą do uzyskania całkowitego podziwu.

Jak rozpoznać gaslighting w zwiazku?

Niewidzialna manipulacja najczęściej spotykana jest w relacjach partnerskich, małżeństwach oraz toksycznych więziach przyjacielskich.

Forma przemocy psychicznej, jaką jest gaslighting, jest dość ciężka do zidentyfikowania dla ofiary – szczególnie gdy ta, uwierzyła już w swoją chorobę psychiczną. Jednak są pewne zachowania oraz zwroty, które powinny dać Ci do myślenia, czy nie stałaś się ofiarą gaslightingu.

Gaslighting – przykłady zachowań oprawcy

• Negowanie Twojej wersji wydarzeń – Oprawcy gaslightingu bardzo często poddają wątpliwości to, czy na pewno dobrze pamiętasz rzeczywistość. Mogą na przykład sugerować Ci, że zapewne się mylisz, gdyż masz słabą pamięć lub po prostu znów zinterpretowałaś coś „po swojemu”.
• Zrzucanie uwagi na inne osoby – Manipulant będzie starał się wyperswadować Ci, że to, co aktualnie czujesz bądź myślisz jest spowodowane manipulacją osób zewnętrznych, np. Twoich znajomych, którzy nigdy go nie lubili.
• Odmawianie rozmowy – Manipulant może często odmawiać rozmowy swojej ofierze. Oprawca gaslighting ‘ u może udawać, że on nie ma pojęcia,o czym Ty mówisz, dlatego nie będzie chciał kontynuować rozmowy.
• Zaprzeczanie faktom – W gaslightingu oprawcy bardzo często zaprzeczają wydarzeniom lub słowom, nawet takim, które miały miejsce kilka minut wcześniej.
• Kwestionowanie Twojej pamięci przy osobach trzecich – Manipulant, by jak najszybciej wpędzić Cię w wątpliwości dotyczące swojego zdrowia psychicznego, będzie przy osobach trzecich podważał wiarygodność Twoich historii.
• Oskarżanie Cię o przesadne reakcje – Bardzo często oprawcy zrzucają winę na ofiary, oskarżając je o zbytnią wrażliwość bądź brak poczucia humoru. Nie biorą pod uwagę tego, że mogli zranić uczucia drugiej osoby.

Co mówi oprawca gaslightingu?

Każdy oprawca gaslightingu ma inne metody i będzie używał innych sformułowań, jednak większość z nich ma ten sam cel – doprowadzenie Cię do szaleństwa – dlatego ich zwroty będą brzmiały dość podobnie.

Poniżej przygotowaliśmy dla Ciebie przykładowe zwroty, które mogą towarzyszyć w przemocy psychicznej gaslighting:

• „Znowu coś źle zapamiętałaś…”
• „Co Ty sobie znowu wymyśliłaś?”
• „Już to omawialiśmy. Znowu nie pamiętasz?”
• „Masz swój świat.”
• „Nie wiem, o czym mówisz.”
• „Nic takiego nie pamiętam”
• „Jesteś nadwrażliwa.”
• „Jak zwykle przesadzasz.”
• „Czy Ty się w ogóle słyszysz? Brzmisz irracjonalnie.”
• „Nie znasz się na żartach.”

Gaslighting a ofiara. Jakie emocje towarzyszą ofierze przemocy psychicznej?

Ofiara tej formy przemocy psychicznej czuje się skonsternowana. Nie wie, czy może ufać własnym myślom oraz swojej pamięci. Zaczyna kwestionować to, czy na pewno jest „zdrowa”. Takim osobom może towarzyszyć chroniczny stres, bezsenność czy problemy z odżywianiem.

Długotrwały gaslighting ma fatalny wpływ na zdrowie psychiczne ofiary. Możemy zaobserwować mocny spadek poczucia własnej wartości, kwestionowanie własnych kwalifikacji czy też urody. Bardzo częste jest przepraszanie oprawcy za każdą potyczkę, oskarżanie się o bycie zbyt wrażliwą czy też wycofanie społeczne.

Dlaczego mój partner to robi? Przyczyny gaslightingu.

Oprawca gaslightingu może dokonywać takiej formy przemocy psychicznej umyślnie bądź może mieć tak wykształcony wzorzec z czasów dzieciństwa.

Pierwszy przypadek jest najgorszy. Intencyjny gaslighting jest okropną formą manipulacji, której celem jest zdobycie władzy nad innymi. Powodów takiej potrzeby możemy dopatrywać się w wielu schorzeniach m.in. psychopatii czy narcyzmie, jednak podłoży może być znacznie więcej.

W drugim przypadku oprawca może nie zdawać sobie sprawy, że stosuje taką formę manipulacji. Dziecko wychowywane przez rodziców, którzy uważają je za „święte” oraz takie, które nigdy nie robi nic złego, może być w dorosłym życiu oprawcą gaslightingu. Analogicznie może tak być z dzieckiem, które od zawsze było kozłem ofiarnym i wszystko, co zrobiło było złe. W takich sytuacjach mali ludzie uczą się, że świat jest albo wyłącznie dobry albo wyłącznie zły. W dorosłym życiu fałszywie oceniają świat jako czarno-biały, co może prowadzić do wykształcenia się gaslightingu.

Jak się bronić przed niewidzialną manipulacją w relacji?

Najprościej jest zebrać dowody świadczące o tym, co jest i było realne. Zbieraj jak najwięcej dowodów, które pozwolą Ci potwierdzić to, czy rzeczywistość, jaką pamiętasz, jest prawdziwa. Może Ci do tego posłużyć pamiętnik, w którym będziesz zapisywać dokładnie to, co się działo każdego dnia. Przydatny może okazać się także telefon. Nagrywaj rozmowy i rób zdjęcia, które później posłużą za niezaprzeczalne argumenty w dyskusji z Twoim oprawcą.

 

Zobacz stronę Ośrodka Terapii Uzależnień NEFO na Facebooku.