Rozwój uzależnienia – część 3 z 3

paź 6, 2018 | Uzależnienia

Scharakteryzowaliśmy już fazy rozwoju uzależnienia na płaszczyźnie zachowania oraz procesów emocjonalnych. Tym razem zastanowimy się co na ten temat mówi neurobiologia, nauka próbująca ustalić istotę uzależnienia odwołując się do wpływu substancji na procesy zachodzące w mózgu.

Na podstawie obserwacji klinicznych i licznych badań na zwierzętach ustalono, że wszystkie substancje psychoaktywne mają pewne wspólne właściwości. Są one następujące (za Cierpiałkowską):

  • każda substancja psychoaktywna powoduje u ludzi i zwierząt przyjemny stan emocjonalny
  • z czasem organizm wytwarza tolerancję afektywną na działanie substancji, co oznacza, ze stan przyjemności po użyciu tej samej dawki środka psychoaktywnego zmniejsza się
  • zmniejszenie ilości substancji w organizmie powoduje pojawienie się przeciwnych stanów emocjonalnych w stosunku do tych, które pojawiają się bezpośrednio po jej zażyciu

Za neuroanatomiczną podstawę uczucia przyjemności po spożyciu substancji psychoaktywnych uważa się ich zdolność do stymulowania uwalniania dopaminy przez określone struktury w mózgu (szlaki dopaminergiczne tworzące tzw. układ nagrody). To właśnie dopaminie przypisuje się rolę tzw. neuroprzekaźnika przyjemności. Z kolei zjawisko wzrostu tolerancji i objawów abstynencyjnych tłumaczy się na grucie tzw. modelu procesów przeciwstawnych. Teoria ta skupia się głównie na od lat obserwowanym i potwierdzonym empirycznie zjawisku, które polega na tym, że każdej pierwotnej reakcji w mózgu będącej wynikiem podania substancji psychoaktywnej towarzyszy kontrreakcja dążąca do przywrócenia stanu równowagi fizjologicznej (homeostazy). Przyjemny stan po użyciu substancji (wyrzut dopaminy) uruchamia proces korekcyjny, hamujący aktywację szlaków dopaminergicznych w układzie nagrody i tym samym wywołujący nieprzyjemne stany afektywne. Prowadzi to do ukształtowania się „samonapędzającego” cyklu. Stan „+” po użyciu substancji prowadzi do stanu „-” będacego naturalną próbą powrotu do równowagi przez stymulowany środkami chemicznymi organizm. Ten z kolei jest odczuwany jako nieprzyjemny i prowadzi do poszukiwania ulgi (wzmocnienie negatywne), która jeszcze bardziej zaburza równowagę i wzmacnia patologiczny cykl.

Z czasem, chroniąc układ nagrody przed przeciążeniem, w mózgu zachodzą zmiany neuroadaptacyjne. Jego struktury przystosowują się do stałej obecności substancji psychoaktywnej i ustala się tzw. allostaza. Allostazę można zdefiniować jako proces utrzymujący stabilność układu nagrody w sytuacji regularnej manipulacji substancją chemiczną na ośrodki przyjemności. Stabilność utrzymana jest dzięki przesunięciu punktu równowagi do pozycji znajdującej poza granicami równowagi fizjologicznej. System adaptuje się do obecności substancji psychoaktywnej i zachowuje pozorną równowagę tylko wówczas, kiedy substancja jest obecna w organizmie. Normalne procesy regulacji zostają zaburzone i odstawienie np.: alkoholu prowadzi do rozwoju objawów chorobowych. Organizm sam nie jest w stanie powrócić do równowagi i konieczne jest leczenie detoksykacyjne. Warto podkreślić, że ważną rolę w ustaleniu się stanu allostazy upatruje się także w procesach neuronalnych związanych z przewlekłym stresem. Autorzy koncepcji postulują, że mają one istotną rolę (obok procesów przeciwstawnych) w rozregulowaniu układu nagrody.

Przybliżone koncepcje stanowią ciekawą próbę wyjaśnienia istoty uzależnienia na gruncie mechanizmów neurobiologicznych. Jak zauważa uznany polski badacz tematu, Wojciech Kostowski, jesteśmy jednak dopiero na początku tej obiecującej drogi i na wiele pytań nie umiemy udzielić zadowalającej odpowiedzi.

Bibliografia do trzech części:

  1. Cierpiałkowska, L. (2013). Psychopatologia. Warszawa: Scholar.
  2. Cierpiałkowska, L., Ziarko, M. (2010). Psychologia uzależnień – alkoholizm. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i profesjonalne.
  3. Koob, G. F., Le Moal, M. (2001). Drug Addiction, Dysregulation of Reward, and Allostasis. Neuropsychopharmacology, 24, s. 97-129.
  4. Kostowski, W. (2006). Podstawowe mechanizmy i teorie uzależnień. Alkoholizm i Narkomania, 19 (2), s. 139-168.
  5. Wojnar, M. (2017). Neurobiologiczne mechanizmy uzależnienia od alkoholu. W: M. Wojnar (red.), Medyczne aspekty uzależnienia od alkoholu (s.9-20). Waszawa: Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych.
  6. Woronowicz, B. T. (2009). Uzależnienia. Geneza, terapia, powrót do zdrowia. Warszawa: Media Rodzina.

Przeczytaj również:

Ośrodek leczenia uzależnień. Jak wybrać ten właściwy?

Ośrodek leczenia uzależnień. Jak wybrać ten właściwy?

Leczenie uzależnień to długa droga, do pokonania której potrzebna jest zarówno silna wola pacjenta, jak i właściwy dobór specjalistów. Często jest tak, że jedyną skuteczną formą terapii jest terapia prowadzona przez stacjonarny ośrodek leczenia uzależnień.

Prywatny Ośrodek leczenia uzależnień – walka z nałogiem

Prywatny Ośrodek leczenia uzależnień – walka z nałogiem

W leczeniu nałogów i uzależnień nie ma tzw. półśrodków. Decyzja o podjęciu terapii jest trudna i wiąże się z wieloma obawami. W ośrodku uzależnień pracują jednak specjaliści pełni zaangażowania i pasji do swojej pracy, którzy służą profesjonalną pomocą w trudnym czasie odbywania terapii.

Nie bój się zmian! Jak zacząć wychodzić z nałogu.

Nie bój się zmian! Jak zacząć wychodzić z nałogu.

Kiedy osoba uzależniona zaczyna myśleć o podjęciu leczenia odwykowego, przeżywa wiele niepokoju i wątpliwości. Często zadaje sobie pytanie, czy to ma sens? W przeszłości wielokrotnie sama podejmowała próby zaprzestania picia, jednak bez efektu. Dlaczego poprzednie działania nie przyniosły oczekiwanych rezultatów?