Rozwijające się uzależnienie u jednego z członków rodziny znacząco wpływa na nieprawidłowe funkcjonowanie wszystkich jej członków, relacji partnerskiej oraz na złe samopoczucie poszczególnych osób.
Nadmierne spożywanie alkoholu, narkotyków, hazard i inne szkodliwe nałogi jednej osoby powodują, że odbija się to na najbliższych. Członkowie rodziny żyją w ciągłym napięciu ze względu na nieprzewidywalność codziennych sytuacji. Niezaspokojone pozostają ich podstawowe potrzeby psychiczne, zmagają się też z praktycznymi problemami. Osoba uzależniona wycofuje się wówczas z pełnienia swoich ról w rodzinie, często wymaga opieki albo wręcz obsługi. Bliscy zmuszeni są szukać rozwiązań tej trudnej sytuacji.
Przyczyny współuzależnienia
Do współuzależnienia prowadzi przede wszystkim silny związek emocjonalny z osobą uzależnioną. Najczęstszym czynnikiem są więzy rodzinne, zwłaszcza posiadanie dzieci lub wspólnota majątkowa. Prawdopodobieństwo współuzależnienia wzrasta, gdy partner osoby w nałogu nie ma stałej pracy, zajęć stanowiących odskocznię od domowych spraw czy silnego oparcia w bliskich.
Ryzyko współuzależnienia wzrasta, jeśli alkoholik zaczyna wykazywać zachowania agresywne. Przemoc psychiczna czy fizyczna może w paradoksalny sposób skłaniać partnera do dostosowania się do destrukcyjnej sytuacji, a tym samym utrwalania istniejącego już układu. Problem ten dotyka najczęściej osób, które, doznały deficytu uczuć w dzieciństwie, mają niskie poczucie własnej wartości, są niedojrzałe emocjonalnie lub boją się zmian.
Objawy współuzależnienia
Osoba współuzależniona sama może być abstynentem, jednak wszystkie jej myśli, działania i uczucia koncentrują się wokół alkoholu i partnera pozostającego w nałogu.
Do najbardziej charakterystycznych zachowań wynikających ze współuzależnienia należą:
– przejmowanie odpowiedzialności za osobę uzależnioną objawiające się np. przez płacenie jego długów, usprawiedliwianie jego nieobecności w pracy czy realizację zawodowych zobowiązań;
– nadmierne opiekowanie się osobą uzależnioną – niedopuszczanie do ponoszenia konsekwencji nałogu alkoholika poprzez wyręczanie go z jego domowych obowiązków, dbanie o jego dobra, higienę osobistą, dobrą opinię wśród znajomych itp.;
– kontrola partnera – ograniczanie spożywanego alkoholu (wylewanie lub chowanie), przeszukiwanie rzeczy osobistych, odbieranie pieniędzy czy kontrola korespondencji;
– ukrywanie problemu alkoholowego – utrzymywanie nałogu w tajemnicy, co wiąże się z zaprzeczeniami i kłamstwami, w których tkwią wszyscy członkowie rodziny;
– tolerancja na niepokojące zachowania osoby uzależnionej;
– zaniedbywanie własnych potrzeb – przekładanie pragnień alkoholika ponad własne potrzeby, zaniedbywanie swoich celi i ambicji.
Jak zachowuje się osoba współuzależniona?
Osobami będącymi w kręgu uzależnionego bardzo często targają skrajne emocje. Funkcjonują one wówczas w stanie pomiędzy euforią a depresją, a towarzyszy temu nieustanny lęk. Współuzależnienie to nic innego jak emocjonalne połączenie z drugim człowiekiem, nadmierne przejmowanie się jego nastrojami, kontrolowanie, usprawiedliwianie go i chronienie, gdy zawala ważne życiowe sprawy. To także branie na siebie odpowiedzialności za funkcjonowanie całej rodziny. Osoby współuzależnione mają poczucie winy, łatwo ulegają manipulacji oraz mają niską samoocenę. Najczęściej też zaprzeczają temu, co się z nimi dzieje.
Konsekwencja zaprzeczania problemu w rodzinie jest taka, że osoba uzależniona nie bierze odpowiedzialności za swoje zachowanie, a często również nie ma świadomości problemu. W związku z nałogiem występują takie zachowania jak np. wykradanie pieniędzy, ciągła nieobecność w domu, przyprowadzanie nowych kolegów, przeznaczanie swojego czasu na używki, a nawet utrata pracy.
W miarę narastania problemu osoba współuzależniona zaczyna wycofywać się z kontaktów społecznych, podtrzymuje system zaprzeczeń i myślenia, że sobie poradzi sama lub, że jest winna tej sytuacji i nie zasługuje na pomoc. Zdarza się, że zaczyna nadużywać substancji psychoaktywnych, zwłaszcza leków nasennych i uspokajających.
Leczenie współuzależnienia
Z powodu uzależnienia choruje cała rodzina, dlatego również cała rodzina powinna się leczyć. Współuzależnienie wymaga leczenia w specjalnych ośrodkach terapii uzależnień. Pierwszym podstawowym krokiem jest zaakceptowanie faktu, że ten problem nas dotyczy. Następnie należy pogodzić się z myślą, że nie ma się wpływu na nałóg partnera. Niezależnie od tego, czy zdecyduje się on zerwać z piciem, czy nie, można podnieć komfort swojego życia, ucząc się stawiać alkoholikowi granice, mówiąc otwarcie o problemach, wychodząc do ludzi, poświęcając czas własnym pasjom.
Udział w terapii wszystkich członków rodziny daje dużo większą szansę na wyjście uzależnionego z nałogu i naprawę wzajemnych relacji. Osoby współuzależnione często przerywają terapię, ponieważ gdzieś w podświadomości mają zakodowane przekonanie, że nie jest im ona potrzebna. Nic bardziej mylnego. To bardzo ważny proces w życiu, ponieważ dopiero konfrontacja z innymi pozwala znaleźć dystans potrzebny do wprowadzania zmian. Grupa daje możliwość zidentyfikowania się z własnym problemem. Daje też poczucie siły, dostarcza radości i pomaga przetrwać najtrudniejsze chwile. Osoba współuzależniona musi przede wszystkim zadbać o siebie, uporządkować swoje emocje i nauczyć się oddzielać własne życie od cudzego.
