W ostatnim wpisie opisałem dlaczego ważne jest trafne diagnozowanie zaburzeń osobowości podczas leczenia uzależnienia, współuzależnienia i innych problemów natury psychicznej oraz przedstawiłem ogólne kryteria diagnostyczne zaburzeń osobowości. Tym razem przyjrzymy się nieco bliżej typom zaburzeń osobowości wyróżnionym w DSM-IV (klasyfikacja zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego). Zaczniemy od tzw. wiązki A, czyli zaburzeń osobowości które charakteryzuje dziwaczność i ekscentryczność zachowań:
- Paranoiczne zaburzenie osobowości – wzorzec funkcjonowania osób z takim rozpoznaniem jest oparty przede wszystkim na podejrzliwości i braku zaufania wobec innych osób, interpretowaniu często obojętnych wypowiedzi czy wydarzeń jako wrogich i zagrażających oraz uporczywym okazywaniu urazy. Charakterystyczne są tu także ciągłe podejrzenia odnośnie niewierności małżonka czy partnera seksualnego. Osoby z osobowością paranoiczną mają skłonność do przeceniania swojego znaczenia oraz są gotowe do ciągłej walki o swoje prawa, które w ich poczuciu są w stale zagrożone. Paranoiczne zaburzenie osobowości powszechnie uznawane jest za jedno z cięższych zaburzeń osobowości. W sytuacjach silnego stresu u osób z tym rozpoznaniem może dochodzić do okresowych psychoz o charakterze prześladowczym.
- Schizoidalne zaburzenie osobowości – dla osób z tym rozpoznaniem najbardziej charakterystyczna jest ograniczona ekspresja emocjonalna w sytuacjach społecznych. Osoba schizoidalna nie pragnie bliskich relacji z innymi ludźmi. Sprawia wrażenie chłodnej emocjonalnie i zdystansowanej. Nie reaguje emocjonalnie zarówno na pochwały jak i na krytykę. Nie jest zdolna do pełnego przeżywania uczuć przyjemnych (np.: radość, miłość) i nieprzyjemnych (złość, gniew, smutek). Mając wybór niemal zawsze wybiera zajęcie w samotności. Ma niewielkie lub żadne zainteresowanie kontaktami seksualnymi. Poza najbliższą rodziną nie ma przyjaciół czy powierników. Przez większość czasu jest pochłonięta fantazjowaniem i introspekcją, które stają się dla niej większym źródłem satysfakcji niż realne aktywności w świecie zewnętrznym. Osoba schizoidalna ma bardzo niską ciekawość samej siebie a jeszcze mniejszą w odniesieniu do świata społecznego, często nie zna więc reguł życia społecznego, przez co jej zachowania mogą być odbierane jako nietypowe, dziwaczne.
- Schizotypowe zaburzenie osobowości – u osób schizotypowych na pierwszy plan wychodzą dziwaczne przekonania, wypowiedzi, zachowania i wygląd oraz tendencja do społecznego wycofywania się. Emocjonalność jest zwykle ograniczona, osoba wydaje się chłodna i obojętna. Doświadcza niezwykłych wrażeń percepcyjnych, jej wypowiedzi są niejasne, przesadnie metaforyczne, rozkojarzone. W bliskich kontaktach odczuwa silny niepokój związany zazwyczaj z paranoicznymi lękami. Schizotypowe zaburzenie osobowości przypomina łagodną formę schizofrenii, przez co często umieszczane jest w połowie dymensji zdrowie-schizofrenia. W jego diagnozie bardzo istotne jest uwzględnienie aspektu kulturowego. Osoba może bowiem przejawiać zachowania typowe dla danej formacji społecznej (np: wyznania religijnego) które poza kontekstem mogą zostać fałszywie uznane za przejaw zaburzenia.
Bibliografia do całości:
- Casadio, P., Olivoni, D., Ferrari, B., Pintori, C., Speranza, E., Bosi, M., Belli, V., Baruzzi, L., Pantieri, P., Ragazzini, G., Rivola, F., Atti, A. R. (2014). Personality Disorders in Addiction Outpaatients: Prevalence and Effects od Psychosocial Functioning. Substance Abuse: Reseatch and Treatment, 8, s. 17-24
- Cierpiałkowska, L. (2007). Psychopatologia. Poznań: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR
- Cierpiałkowska, L., Soroko, E. (2014). Zaburzenia osobowości. Problemy diagnozy klinicznej. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM
- Czabała, Cz., Kaczmarczyk, I. (2018). Stojąc w „obrotowych drzwiach”. Terapia Uzależnienia i Współuzależnienia, 6, s. 4-6
