Zaburzenia osobowości [część 1 z 4]

sty 1, 2019 | Uzależnienia

W ostatnich artykułach opisywałem różne sposoby rozumienia współuzależnienia oraz związane z nimi wyniki badań naukowych. Jedna z koncepcji współuzależnienia widziała w nim przede wszystkim specyficzne zaburzenie osobowości. Badania nie potwierdziły tej hipotezy. Pokazały jednak, że znaczna część osób pozostających w bliskiej relacji z osobą uzależnioną spełnia kryteria diagnozy zaburzenia osobowości wyróżnionego w najważniejszych klasyfikacjach medycznych. Wniosek jest zatem następujący: bez umiejętnej diagnozy, zrozumienia oraz znajomości technik pracy z zaburzoną osobowością nasza pomoc osobom powszechnie określanym jako współuzależnione nie będzie optymalna, jeśli nie niemożliwa.
Okazuje się jednak, że nie tylko w pracy z członkami rodzin osób uzależnionych uwzględnienie możliwości występowania zaburzenia osobowości jest bardzo istotne. Z przeglądu badań dokonanego przez South i współpracowników (za Cierpiałkowska, Soroko, 2014) wynika bowiem, że od 13% do 81% pacjentów z diagnozą zaburzenia klinicznego (zaburzenia nastroju, schizofrenia, zespoły urojeniowe, stany lękowe, zaburzenia psychiczne na tle organicznym i związane z zażywaniem substancji psychoaktywnych) może mieć także diagnozę zaburzenia osobowości. Jeśli chodzi o współwystępowanie uzależnienia i zaburzenia osobowości sytuacja wygląda bardzo podobnie. Przegląd badań z 2014 roku przeprowadzony przez Casadio wraz z zespołem wskazuje, że od 33% do nawet 91% (w zależności od konkretnego badania) osób uzależnionych od substancji psychoaktywnych spełnia także kryteria diagnostyczne zaburzenia osobowości.

W obliczu tak wysokich wskaźników współwystępowania, leczenie uzależnienia, współuzależnienia czy innych problemów natury psychicznej bez poświęcenia uwagi problemom osobowościowym wydaje się być niemożliwe. Jest to zresztą zgodne z coraz bardziej popularnym w Polsce, całościowym podejściem do leczenia uzależnień. Warto w tym miejscu zacytować chociażby Czabałę, który w najnowszym numerze Terapii Uzależnienia i Współuzależnienia mówi wprost: „nie da się oddzielić choroby od osoby” (s. 4). Termin zaburzenie osobowości pojawia się regularnie w moich wpisach i najwyższy czas, aby bliżej się mu przyjrzeć. Próbę zrozumienia zaburzeń osobowości rozpocznę od modeli medycznych skupiających się na obserwowalnych przejawach różnych zaburzeń. Pozostaniemy więc (na teraz) na poziomie opisowym, nie zagłębiając się w psychologiczne mechanizmy stojące za powstaniem i utrwaleniem się zaburzonej struktury osobowości.

Klasyfikacja zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego DSM-IV wyróżnia następujące ogólne kryteria diagnostyczne zaburzeń osobowości:

  1. Utrwalony wzór wewnętrznego przeżywania i zachowań znacznie odbiegający od oczekiwań występujących w danej kulturze i obejmujący co najmniej dwa z wymienionych obszarów: sposób postrzegania siebie i innych; siła, zmienność i adekwatność reakcji emocjonalnych w stosunku do zdarzeń je wywołujących; funkcjonowanie w bliskich relacjach oraz kontrola impulsów (np.: seksualne, agresywne)
  2. Wzór ten jest sztywny i przejawia się w wielu różnych sytuacjach (osobistych i społecznych)
  3. Opisany wzór przeżywania i zachowania prowadzi do znaczącego cierpienia lub upośledzenia funkcjonowania społecznego lub zawodowego
  4. Wzór ten jest stabilny i długotrwały, a jego powstanie zaznacza się już w okresie adolescencji lub wczesnej dorosłości
  5. Nie można go lepiej wyjaśnić występowaniem przejawów lub konsekwencją innego zaburzenia psychicznego
  6. Utrwalony wzór nie jest spowodowany bezpośrednim fizjologicznym działaniem substancji (alkohol, narkotyki lub leki) lub stanem ogólnomedycznym (np.: uraz głowy)

Widzimy zatem, że aby rozpoznać zaburzenie osobowości musimy mieć do czynienia z pewnym całościowym, sztywnym, odbiegającym od norm obowiązujących w danej kulturze, upośledzającym funkcjonowanie społeczne i powodującym cierpienie (w większości przypadków) wzorcem zachowania i przeżywania, którego elementy widoczne były u jednostki już w okresie dorastania.

Wzorce nieadaptacyjnego zachowania można pogrupować w pewne specyficzne jednostki. W tym artykule postanowiłem przyjąć podział zaproponowany przez wspomnianą wcześniej klasyfikację amerykańską DSM-IV na wiązkę A: zaburzenia osobowości w których przeważają zachowania dziwaczno-ekscentryczne; wiązkę B: gdzie przeważa dramatyczność, emocjonalność i lekceważenie konsekwencji oraz wiązkę C: gdzie dominuje stałe poczucie napięcia i lęk. Charakterystykę zaburzeń osobowości wchodzących w skład wiązek A, B i C przedstawię w kolejnych wpisach.

Bibliografia do całości:

  1. Casadio, P., Olivoni, D., Ferrari, B., Pintori, C., Speranza, E., Bosi, M., Belli, V., Baruzzi, L., Pantieri, P., Ragazzini, G., Rivola, F., Atti, A. R. (2014). Personality Disorders in Addiction Outpaatients: Prevalence and Effects od Psychosocial Functioning. Substance Abuse: Reseatch and Treatment, 8, s. 17-24
  2. Cierpiałkowska, L. (2007). Psychopatologia. Poznań: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR
  3. Cierpiałkowska, L., Soroko, E. (2014). Zaburzenia osobowości. Problemy diagnozy klinicznej. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM
  4. Czabała, Cz., Kaczmarczyk, I. (2018). Stojąc w „obrotowych drzwiach”. Terapia Uzależnienia i Współuzależnienia, 6, s. 4-6

Przeczytaj również:

Ośrodek leczenia uzależnień. Jak wybrać ten właściwy?

Ośrodek leczenia uzależnień. Jak wybrać ten właściwy?

Leczenie uzależnień to długa droga, do pokonania której potrzebna jest zarówno silna wola pacjenta, jak i właściwy dobór specjalistów. Często jest tak, że jedyną skuteczną formą terapii jest terapia prowadzona przez stacjonarny ośrodek leczenia uzależnień.

Prywatny Ośrodek leczenia uzależnień – walka z nałogiem

Prywatny Ośrodek leczenia uzależnień – walka z nałogiem

W leczeniu nałogów i uzależnień nie ma tzw. półśrodków. Decyzja o podjęciu terapii jest trudna i wiąże się z wieloma obawami. W ośrodku uzależnień pracują jednak specjaliści pełni zaangażowania i pasji do swojej pracy, którzy służą profesjonalną pomocą w trudnym czasie odbywania terapii.

Nie bój się zmian! Jak zacząć wychodzić z nałogu.

Nie bój się zmian! Jak zacząć wychodzić z nałogu.

Kiedy osoba uzależniona zaczyna myśleć o podjęciu leczenia odwykowego, przeżywa wiele niepokoju i wątpliwości. Często zadaje sobie pytanie, czy to ma sens? W przeszłości wielokrotnie sama podejmowała próby zaprzestania picia, jednak bez efektu. Dlaczego poprzednie działania nie przyniosły oczekiwanych rezultatów?