W ostatnich wpisach podałem ogólne kryteria diagnostyczne zaburzeń osobowości oraz opisałem typowe cechy zaburzeń osobowości z wiązki A oraz z wiązki B DSM-IV. W tej, ostatniej części poświęconej medycznemu rozumieniu zaburzeń osobowości, skupię się na zaburzeniach osobowości charakteryzujących się napięciem, lękiem i unikaniem – czyli zaburzeniom osobowości należącym do wiązki C:
- Unikające zaburzenie osobowości – jak sama nazwa wskazuje główną cechą tego typu zaburzenia osobowości jest unikanie. Mówiąc ściślej, unikanie wszystkich aktywności wymagających nawiązania znaczących kontaktów interpersonalnych. Osoba unikająca permanentnie odczuwa obawę przed krytyką, dezaprobatą i odrzuceniem. Niechętnie angażuje się w kontakty z innymi ludźmi, relacje poddaje licznym testom sprawdzającym sympatię i bezwarunkową akceptację. Jest zdystansowana, obawia się ośmieszenia i zawstydzenia, niechętnie mówi o sobie. Jest wyczulona na wszelkie przejawy krytyki, przez co pozornie niewinne komentarze czy żarty interpretuje bardzo osobiście, reagując poczuciem upokorzenia. Osoby unikające mają stałe poczucie bycia gorszym, niepasującym, dziwnym. Za wszelką cenę unikają ryzyka, zwłaszcza w kontekście społecznym, przez co często funkcjonują znacznie poniżej swoich możliwości.
- Zależne zaburzenie osobowości – osoby z tym rodzajem zaburzenia cechuje głównie trwała i nadmierna potrzeba doznawania opieki, która powoduje podporządkowanie się innym ludziom oraz silny lęk separacyjny. Osoby zależne mają trudności w podejmowaniu codziennych decyzji bez poszukiwania porad i zapewnień od innych osób. Zachęcają innych do przejęcia odpowiedzialności za ich życie. Nie potrafią wyrażać sprzeciwu. Brak im energii i motywacji do samodzielnego inicjowania działań. Kiedy są same czują dyskomfort. Są głęboko przekonane o tym, że same nie poradzą sobie w życiu (co stoi w sprzeczności z ich realnymi kompetencjami). Kiedy jedna relacja się kończy pośpiesznie poszukują kolejnej, tak jakby nie mogły funkcjonować bez partnera, w którym widzą przede wszystkim opiekuna.
- Obsesyjno-kompulsyjne zaburzenie osobowości – osoby z tym rozpoznaniem w życiu koncentrują się głównie na porządkowaniu, skrupulatności oraz intrapsychicznej i interpersonalnej kontroli. Są tak dalece skupione na szczegółach, że często tracą z oczu istotę danej aktywności. We wszystkich dziedzinach życia przejawiają skrajny perfekcjonizm, który negatywnie wpływa na ich skuteczność. Mają tendencję do zatracania się w pracy i produktywności, poświęcając na ich rzecz przyjaźnie i odpoczynek. Ich moralność jest przesadnie sztywna. Są skrajnie oszczędne, ciągle szykując się na nadciągającą katastrofę. W relacjach interpersonalnych cechuje je sztywność i upór. Są seksualnie zahamowane. Mają trudność z odczuwaniem przyjemnych emocji. Często doświadczają uporczywie nawracających, niechcianych myśli i impulsów, które powodują u nich silny lęk.
Na koniec tego artykułu warto wspomnieć o dwóch kwestiach. Po pierwsze, mimo iż opisane w tej i poprzednich częściach zaburzenia osobowości cechują się względnie dużą spójnością wewnętrzną, w praktyce klinicznej rzadko spotykane są tzw. „czyste rozpoznania”. Większość osób z zaburzoną strukturą osobowości spełnia kryteria dwóch lub więcej z opisanych powyżej zaburzeń osobowości, chociaż najczęściej dominujące w jej przeżyciu są problemy związane z jednym z nich. Ponadto pewne cechy wymienione powyżej występują u wszystkich z nas, co jest zresztą całkowicie normalne. Problematyczne staje się dopiero ich skrajna intensyfikacja i usztywnienie, które powodują upośledzenie normalnego funkcjonowania i cierpienie (patrz: kryteria ogólne zaburzeń osobowości). Drugą ważną kwestią, zwłaszcza w kontekście leczenia osób uzależnionych i członków ich rodzin, jest to, że u osób uzależnionych najczęściej diagnozowane są: antysocjalne zaburzenie osobowości, zaburzenie osobowości borderline oraz osobowość unikająca. Z kolei u tzw. osób współuzależnionych dominują cechy zaburzenia osobowości zależnej, borderline i unikającej. Pogłębiona diagnoza osobowości mówi klinicystom bardzo wiele na temat tego, jak osoba funkcjonuje w bliskich relacjach – czyli także w relacji terapeutycznej. A to jej jakość jest przecież głównym predyktorem efektywności psychoterapii (niezależnie od rodzaju zaburzenia). To już jednak temat na inny czas.
Bibliografia do całości:
- Casadio, P., Olivoni, D., Ferrari, B., Pintori, C., Speranza, E., Bosi, M., Belli, V., Baruzzi, L., Pantieri, P., Ragazzini, G., Rivola, F., Atti, A. R. (2014). Personality Disorders in Addiction Outpaatients: Prevalence and Effects od Psychosocial Functioning. Substance Abuse: Reseatch and Treatment, 8, s. 17-24
- Cierpiałkowska, L. (2007). Psychopatologia. Poznań: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR
- Cierpiałkowska, L., Soroko, E. (2014). Zaburzenia osobowości. Problemy diagnozy klinicznej. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM
- Czabała, Cz., Kaczmarczyk, I. (2018). Stojąc w „obrotowych drzwiach”. Terapia Uzależnienia i Współuzależnienia, 6, s. 4-6
