Prawie każdy z nas zna powiedzenie, że „wiara czyni cuda”. Zależnie od tego, czy jesteśmy osobami wierzącymi, czy też nie, będziemy trochę inaczej rozumieli kontekst tego zdania. Nie zmieni to jednak jego sensu, gdyż sprowadza się ono do wiary w to, że nasza wiara w coś wpływa na rzeczywistość. Nie jest to absolutnie żadna czarna magia czy też znachorstwo. Setki badań naukowych potwierdzają, że nasze samopoczucie, a nawet nasze zdrowie jest w dużej mierze zależne od naszego nastawienia. Brzmi irracjonalnie? To tylko efekt placebo oraz nocebo.
Spośród setek badań o placebo i nocebo do najciekawszych i najbardziej kontrowersyjnych możemy zaliczyć eksperyment dr Leonard’a Cobb’a z Seattle. W latach 50-tych w leczeniu dławicy piersiowej stosowano zabieg podwiązania tętnicy sutkowej. Zabieg był dość niepewny, a sami lekarze nie byli przekonani o jego skuteczności. Dr Cobb wraz z kolegami po fachu zdecydowali, że podzielą pacjentów na dwie grupy. Pierwszej z nich wykonają prawdziwy zabieg, a w przypadku drugiej natną jedynie skórę skalpelem, co miało pozorować operację. Efekt tego eksperymentu był szokujący. Obie grupy po zabiegu deklarowały znaczne zmniejszenie bólu klatki piersiowej.[1]
Choć historia ta wydaje się być abstrakcyjna, takich eksperymentów jest znacznie więcej – nawet w środowisku medycznym. Wystarczy poszukać wyników badań dr J.B Moosley’a dotyczących operacji kolan u weteranów czy zapiski dr. Gerbiego dotyczące wmasowywania wydzieliny owadów w bolącego zęba. Wszędzie spotykamy się z tym samym zjawiskiem. Jeśli pacjent uwierzy, że coś mu pomoże, to wpłynie to pozytywnie na jego zdrowie.
Efekt placebo a efekt nocebo – jaka jest różnica?
Ciekawostką jest, że termin placebo wywodzi się z łacińskiego słowa, które w dosłownym tłumaczeniu oznacza „spodobam się”. Zanim pierwszy raz został użyty w kontekście praktyk medycyny, używany był do określania żałobników, którzy byli wynajmowani, by płakać na pogrzebach.[2]
Zabieg placebo polega na podaniu substancji lub wykonaniu zabiegu, który ma obojętny wpływ na zdrowie pacjenta, gdy jednocześnie pacjent jest przekonany o pozytywnym wpływie podejmowanych działań na jego zdrowie.
Przeciwieństwem zabiegu placebo jest nocebo. Słowo również zostało zapożyczone z języka łacińskiego, a jego dokładne tłumaczenie dość dobrze je wyjaśnia – nocebo oznacza „będę szkodzić”.
Czym jest efekt nocebo? Zjawisko nocebo występuje, gdy negatywna sugestia prowadzi do faktycznego pogorszenia stanu zdrowotnego pacjenta. Na przykład ze strony lekarza lub pielęgniarek dotycząca słabych rokowań czy konsekwencji leczenia.
Jak działa efekt placebo?
Sugestia ma ogromną siłę. Wiedzą o tym wszyscy lekarze, dlatego muszą się oni mierzyć z dylematem etycznym, czy, i jak przekazać pacjentowi złą wiadomość.
Efekt placebo jest znacznie lepiej przebadany od nocebo, gdyż jest on im znany już od XVIII wieku. Dostępnych jest tysiące publikacji, które potwierdzają skuteczność sugestii w leczeniu placebo.
Do najbardziej znanych, a także najzabawniejszych możemy np. zaliczyć okłady ze sproszkowanej mummi. Były one cudownym lekarstwem na rany sprzedawanym jeszcze w 1908 roku przez Merck Group. Choć wydaje nam się to aktualnie absurdalne, ludzie w tamtych czasach wierzyli w skuteczność tej metody, dlatego przynosiła także wspaniałe efekty. Tak właśnie działa placebo.[3]
Może się wydawać, że teraz koncerny farmaceutyczne i lekarze nie nabiorą nas na takie rzeczy, jednak to błąd. W ostatnich latach badaniom zostały poddane leki antydepresyjne sprzedawane na receptę w USA, aż 75% z nich miało wyłącznie efekt placebo. Nie zawierały żadnych substancji, które mogłyby realnie pomóc pacjentom.
Jak działa efekt nocebo?
Efekt nocebo również jest bardzo dobrze znany lekarzom. Większość z nich stara się np. nie określać nigdy skali bólu pacjentom, gdyż ich sugestia może znacząco zwiększyć jego odczuwanie.
Negatywna skuteczność efektu nocebo bardzo dobrze została przedstawiona w badaniu dr Amanzio M., który udowodnił, że pacjenci powiadomieni o negatywnych skutkach leków, takowe skutki odczuwali. Druga grupa, która nie dostała informacji o możliwych konsekwencjach, nie zgłaszała natomiast żadnych objawów.[4]
Na czym polega efekt placebo i nocebo? Dlaczego jesteśmy podatni na sugestie lekarzy?
Działanie efektów placebo i nocebo jest związane z wieloma błędami poznawczymi, które są wpisane w działanie naszego mózgu. Nie jesteśmy w stanie się przed nimi uchronić.
Jeśli nasz lekarz będzie wyglądał profesjonalnie, będzie posługiwał się pięknym słownictwem oraz obieca nam szybkie i pewne wyzdrowienie, nasz mózg zostanie niejako oszukany przez szereg błędów poznawczych. Badania laboratoryjne efektów placebo i nocebo potwierdzają, że sposób przekazywania informacji pacjentom wpływa na ich aktywność mózgową, która jest związana z bólem i negatywnymi emocjami. W przypadku efektu placebo aktywność ta zostaje zmniejszona, a w przypadku efektu nocebo zwiększona.
W większości przypadków za stworzeniem silnego efektu placebo i nocebo odpowiadają nie tylko bodźce, które odebraliśmy w danej sytuacji, lecz także nasze doświadczenie. Jeśli jesteśmy przyzwyczajeni, że żaden lek nam nie pomaga i do kolejnego również podejdziemy z dużą rezerwą, to z dużym prawdopodobieństwem znów nie zadziała.
Efekt placebo i nocebo są piekielnie interesującymi zagadnieniami z zakresu neurobiologii człowieka, lecz wciąż są słabo zbadane. Na ich dokładne i kompletne analizy z pewnością będziemy musieli poczekać co najmniej kilkanaście lat. Jednak ze względu na efektywność ich działania, z pewnością ostateczne wyniki będą przełomowe dla medycyny i neurobiologii.
[1] D. Ariely, Potęga irracjonalności. Ukryte siły, które wpływają na nasze decyzje, wyd. Smak Słowa, Sopot 2018, strony 159-161
[2] BIIDEM, strona 162
[3] IBIDEM, strona 162
[4] Amanzio M, Corazzini LL, Vase L, Benedetti F. A systematic review of adverse events in placebo groups of anti-migraine clinical trials. Pain. 2009 Dec;146(3):261–9. Epub 2009 Sep 24
Odwiedź stronę Ośrodka Terapii Uzależnień NEFO na Facebooku
